Bản Co Mỵ ở đâu?
Từ di tích lịch sử lịch sử hầm Đờ Cát, chạy dọc theo sông Nậm Rốm về hướng phía tây bắc khoảng 8km, khách du lịch sẽ đến bản Co Mỵ.
Bản Co Mỵ, huyện Điện Biên vừa tổ chức lễ Xên bản, đấy là một lễ hội mang đậm bản sắc văn hoá tâm linh, lưu giữ các nét văn hoá cổ truyền của đồng bào dân tộc Thái.
Tên thường gọi bản Co Mỵ Điện Biên
Co Mỵ theo tiếng Thái nghĩa là cây mít. Tương truyền, khi người Thái về an cư tại bản, cảm nhận Vị trí đây có cây mít lớn chừng vài người ôm, quả thơm ngon nên đã đặt tên bản là Co Mỵ. Năm 1945, một vụ hỏa hoạn lớn đã thiêu rụi nhiều nhà sàn và cây mít cổ thụ. Tới thời điểm này, cây mít tuy không hề nhưng dân bản vẫn luôn luôn nhớ về nguồn gốc xuất xứ tên thường gọi của bản
Giới thiệu bản Co Mỵ Điện Biên
Bản Co Mỵ có diện tích bỗng nhiên khoảng 60ha, là Vị trí cư trú của hơn 100 hộ dân cư tộc Thái, sinh sống chủ đạo bằng nghề trồng lúa nước, rau màu và chăn nuôi. Phương thức đây hơn 10 năm, dân bản Co Mỵ đã tích cực hưởng ứng cuộc hoạt động toàn dân đoàn kết thành lập cuộc sống văn hóa cổ truyền, tấn tới thành lập bản văn hóa cổ truyền xanh, sạch, đẹp. Với các nỗ lực cố gắng không ngừng nghỉ, năm 2002, bản đã được tỉnh Điện Biên công nhận là bản văn hóa cổ truyền cấp tỉnh.
Những nếp nhà sàn khang trang tọa lạc sát bên các rặng tre ngà đã đã cho thấy phần nào cuộc đời no ấm của dân bản. Bản còn được tỉnh Điện Biên chọn làm bản tiêu biểu cho xã Thanh Chăn để nâng tầm phát triển mô hình du lịch tìm hiểu các di tích lịch sử lịch sử ở TP. Điện Biên Phủ (đồi A1, D1; hầm chỉ huy Đờ Cát; sở chỉ huy campaign Điện Biên Phủ; kho lưu trữ bảo tàng Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ…) phối hợp tham gia trải nghiệm nét văn hóa cổ truyền rực rỡ tại các bản làng cạnh bên.
Để du lịch trái đất có nét, bản đã cử 5 người đăng ký lớp tập huấn về du lịch trái đất; 5 người đăng ký lớp học nấu ăn do Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch Điện Biên tổ chức; khôi phục và nâng tầm phát triển các làn điệu dân ca dân vũ, nghề thủ công, lễ hội đặc thù của dân tộc Thái. Tới thời điểm này, Co Mỵ đã có không ít riêng một đội nhóm văn nghệ chuyên trình diễn các tiết mục văn nghệ dân gian, một đội ẩm thực ăn uống chuẩn bị chế biến các đồ ăn bản địa mỗi lúc khách tới…
Du khách tới Co Mỵ thường rất điểm chú ý gây nổi bật với các sinh hoạt thường ngày của dân bản, nổi bật là phương thức chế biến các món ẩm thực ăn uống như: “nhứa mu chụp xổm lốm” (nộm thịt lợn với lá chua chát); “nhớ pho” (thịt lợn băm gói lá chuối), “pa pỉnh tộp” (cá mổ lưng ướp cùng gia vị rồi nướng trên nhà bếp than hồng); “lam nhọ” (thịt gà trộn rau bí để trong ống tre nướng trên than hồng)…
Với chuẩn mức đáp ứng “Vui lòng khách tới, ưng ý khách đi”, Co Mỵ đã lôi kéo khá đông khách du lịch nội địa và quốc tế như Thái Lan, Lào, Trung Quốc, không các góp thêm phần bảo tồn bản sắc văn hóa cổ truyền rực rỡ mà còn từng bước một cải tiến chất lượng cuộc đời của đồng bào dân tộc Thái.
Lễ hội Xên bản Co Mỵ Điện Biên
Trong lễ hội này, dân bản tổ chức nghi lễ thắp hương các vị thần linh đã có không ít minh bạch sáng, thành lập bản làng; cầu cho mưa thuận gió hoà, mùa màng tươi cực tốt, bà con dân khoẻ mạnh, cuộc đời được ấm no, niềm hạnh phúc…
Theo ý niệm của đồng bào dân tộc Thái: Giống như con người, vạn vật: cỏ, cây, sông, suối… đều sở hữu linh hồn; mỗi bản làng, mỗi vùng miền đều sở hữu các thần linh bảo đảm, chở che. Chính bởi vậy, hàng năm, nhân dân trong vùng đều làm lễ tế các thần linh.
So với đồng bào dân tộc Thái tháng chín, tháng 10 theo lịch của đồng bào (khớp ứng với tháng bốn, tháng năm âm lịch của rất nhiều người Việt) là các tháng xinh tuyệt vời và hoàn hảo nhất nhất trong năm, thời hạn ấy trời- đất linh thiêng, con người và vạn vật giao thoa, thân mật, họ đã tổ chức lễ Xên bản để gửi gắm khát vọng, niềm tin thiêng liêng và sự biết ơn của bà con với trời, đất; với các bậc tiền bối, các thần linh đã có không ít minh bạch sáng, bảo đảm và thành lập bản làng.
Xên bản là một lễ hội mô hình cấp bản, bà con đem tế lễ các thần linh các sản vật mà tôi đã nuôi trồng được. Vị trí để tổ chức Xên là nơi có cây lớn nhất trong bản, gọi là đông xên. Những lễ vật để cúng tế trong xên bản gồm 1 con lợn đen, một con chó, một con vịt và 3 con gà.
Mỗi một mâm được thờ một vị thần và mâm lớn nhất là mâm cúng thần trời- đất, ngoài con lợn được đặt tại chính giữa, trong mâm đó còn sinh tồn cá nướng, hai bát tiết canh lợn, món “lạp” sống của dân tộc Thái; một chút ít lòng lợn nướng, một chút ít xôi, hai chén rượu và một đĩa trầu cau.
Kế bên là mâm hoa quả, trong mâm cũng đặt 2 chén rượu, đĩa trầu cau, ít hoa quả bánh kẹo, một bát thóc, một bát gạo, mỗi bát được cắm hương, hoa và nến sáp ong. Tính chất trong mâm đó còn đặt 5 miếng xôi nhỏ dại có chấm đường, tám miếng chấm nước chua được gói trong lá ổi, bộc lộ sự giao thoa giữa đắng, cay, ngọt, bùi của cuộc đời. Tiếp theo là mâm áo của “chẩu sửa” (có nghĩa là mâm áo của trưởng bản- người cầm đầu bản).
Trong mâm này bao gồm 2 cuộn vải thổ cẩm trắng- đỏ cổ truyền của dân tộc, 2 đồng bạc, 2 vòng tay bằng bạc, 1 miếng sáp ong; một chút tiền giấy và túi thổ cẩm nằm trong đựng áo của trưởng bản, một chút ít sôi, một con cá nướng và một quả trứng.
Đặt cạnh mâm chẩu sửa là mâm tế thần rừng, trong mâm này bao gồm một con chó được mổ để nguyên con chưa chế biến, một chén rượu, một đĩa trầu cau, một chút ít hoa quả, bánh kẹo. Tiếp tới là mâm tế thần nước, trong mâm gồm 1 con vịt được mổ nguyên con chưa chế biến; kế bên là mâm tế các thần linh có công dựng bản; thần canh đầu bản (phi tu cổng) và một mâm dâng ma tà (phi ha, phi héo) để các loại ma tà không tới quấy nhiễu bà con dân bản.
Ba mâm đó đều tế bằng con gà đã được luộc chín và mỗi mâm đều được đặt một chén rượu, một đĩa trầu cau và ít hoa quả, bánh kẹo. Ngoài ra lễ vật để cúng các thần linh còn tồn tại 1 chum rượu cần, một bung thóc, một bung hạt bông.
Trước khi lấn sân vào lễ Xên bản, từ chiều ngày hôm trước ông mo cùng với trưởng bản (chẩu sửa) và các cụ cao niên trong bản làm lễ cúng ma nhà đất của “Chẩu sửa” và lễ “lẩu khắt- lẩu khánh”, xin phép tổ tiên ông bà ma nhà đất của “chẩu sửa” được triển khai lễ Xên Bản và đánh thức thần linh của bản về dự Xên Bản, đảm nhiệm sính lễ và lòng thành của bà con, phù hộ cho bà con dân bản công việc làm ăn được mưa thuận gió hoà, cuộc đời ấm no.
Sáng sau, sau lúc đã chuẩn bị xong các lễ vật ông Mo ban đầu vào tế lễ. Tế xong các thần linh của trời- đất, mường-bản, tế ma ta. Ông mo cùng những người dân phụ việc tới một Vị trí, gọi là “vắng vén”- có nghĩa là hồ nước lớn nhất của bản để tế thần nước(ngày nay, hồ nước đó đã dần bị vùi lấp thành ruộng, nhưng bà con vẫn lấy Vị trí đây để tế thần nước mỗi lúc tổ chức Xên bản). Sau khi tế xong thần nước, đoàn tế lễ quay lại Đông Xên, ông Mo làm tiếp công việc của tôi là tế thần canh đầu bản- “phi tu cổng”.
Một điều đã không còn gì thiếu trong Xên bản đây là dựng cổng xên bản. Chiếc cổng đó được dựng ở đầu bản, với chiều cao khoảng 3 mét trở lên, bề rộng tuỳ theo đường vào bản. Mỗi bên là 2 cây tre tươi được dựng làm cột và 2 cây làm xà ngang ở trên. Phên khung cổng được đan hoa văn hình quả trám, mỗi bên cổng và khoảng tại chính giữa của xà ngang được cắm “ta leo” có cài thêm lá cà và cổng được giăng thêm một dải vải thổ cẩm trắng. Tế xong lễ “phi tu cổng”, ông Mo cho người phụ việc đi cắm “ta leo” ở các ngõ vào bản.
Những “ta leo” này còn có hình ba nhánh và được cài thêm lông của rất nhiều loài vật được mổ hiến tế như lông gà, vịt, chó, lợn với dụng ý là kiêng quán triệt người giống hệt như các loại ma tà ở bản khác lấn sân vào trong bản. Phần sau cuối, ông Mo làm lễ gọi hồn và “trả áo” cho chủ lễ- trưởng bản. Quan niệm của đồng bào nhận định rằng, áo “chẩu sửa” là linh hồn của chủ lễ cùng với linh hồn của rất nhiều người cứu việc ông mo đại diện thay mặt cư dân trong bản đi làm việc việc việc thiện để cứu bản mình.
Ông mo có quân gọi là “phì một” lấn sân vào cõi thần linh đáp ứng các thần trên trời và dưới trần gian để cầu may, cầu phúc về cho dân bản. Nay công việc đã hoàn thiện cực tốt đẹp, quay trở về nhà trả áo cho “chẩu sửa” là trưởng bản và hồn của rất nhiều người nào lại nhập khẩu người đấy như cũ. Do vậy, phải có lễ nộp áo cho “chẩu sửa” và tụ hồn cho bà con trong bản.
Xong cục bộ các nghi lễ, cư dân trong bản làm thủ tục ơn mo và ông mo cũng chúc phúc lại cho mỗi người. Ông Lò Văn Nương người dâ bản Co Mị, xã Thanh Chăn, huyện Điện Biên cho thấy thêm:”Xên bản là một phong tục tập quán lâu năm của đồng bào dân tộc Thái để cầu may, cầu phúc, mỗi người người nào cũng khoẻ mạnh, công việc làm ăn đại phát, cuộc đời ấm no. Đấy là một tập quán rất cần được được gìn giữ, lưu truyền cho dòng đời sau”.
Xên bản là một lễ hội bộc lộ khá cụ thể về cuộc sống văn hoá tâm linh của đồng bào dân tộc Thái, góp thêm phần lưu giữ và phát huy nét trẻ đẹp trong văn hoá cổ truyền của đồng bào Thái Vị trí đây. Không chỉ để cầu may, cầu phúc, Xên bản còn là dịp để bà con gặp gỡ, giao lưu.
Sau khi ông Mo đánh trống khai hội, bà con trong bản cùng với nhau ẩm thực hưởng lộc, cùng giao lưu ca múa hát và chúc tụng nhau các lời may mắn tốt lành tuyệt vời và hoàn hảo nhất nhất. Em Lù Thị Mai Sinh, học viên trung học nhu yếu: “Sinh ra và lớn lên ở bản co Mị này, em mong lễ Xên bản sẽ thường xuyên được tổ chức, để chúng em có dịp hiểu hơn về các phong tục tập quán của dân tộc mình”.
Lễ Xên bản hay có cách gọi khác là lễ hội cầu an- là một lễ hội mang đậm bản sắc cuộc sống văn hoá tâm linh của đồng bào dân tộc Thái; là lễ hội thắp hương các vị thần linh có công thành lập bản làng, cầu mong các vị thần linh phù hộ cho bà con dân bản được ấm no, sung túc. Ông Cà Phương- Trưởng bản Co Mị phấn khởi cam kết:”Những năm qua, chúng tôi thường xuyên tổ chức Xên bản. Để lễ Xên bản không trở nên mai một, chúng tôi sẽ bảo trì thường xuyên tổ chức Xên bản”.
Ngày nay, cùng với sự nâng tầm phát triển kinh tế- xã hội của tỉnh, sự giao thoa của nhiều luồng văn hoá, nhiều bản địa chưa thiết tha lưu giữ, phát huy các nét trẻ đẹp trong cổ truyền văn hoá của dân tộc mình, nên nhiều vận động văn hoá như Xên bản, Xên mường đã dần bị mai một.
Thực hiện chính sách, đường lối chủ trương của Đảng, liên tiếp phát huy các nét trẻ đẹp cổ truyền văn hoá tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, lễ hội Xên bản giống hệt như các lễ hội khác của đồng bào dân tộc Thái ở Điện Biên rất cần được được bảo trì, góp thêm phần lưu giữ và phát huy các nét trẻ đẹp trong phong tục tập quán, để dòng đời trẻ bây giờ và mai sau được tiếp cận với các lễ hội dân tộc, cảm nhận thấy cảm nhận tỉ mỉ hơn về các nét trẻ đẹp trong cuộc sống văn hoá cổ truyền của dân tộc mình./.
Chuyên Mục: Review Điện Biên
Nguồn Blog Review Du Lịch: https://bietthungoctrai.vn/ Xên bản Co Mỵ – Đài Phát thanh và Truyền hình Điện Biên
