Núi nàng Tô Thị ở đâu?
Khu di tích lịch sử núi Tô Thị tọa lạc trong dãy núi đá vôi phía Tây Bắc thành phố Lạng Sơn, thuộc phường Tam Thanh, với diện tích 50 ha. Địa chỉ đây có các hang động bỗng nhiên kỳ thú, được bộ Văn hóa truyền thống cổ truyền Thông tin (nay là bộ Văn hóa truyền thống cổ truyền, Thể thao và Du lịch) được đứng thứ hạng di tích lịch sử đất nước năm 1962, với các giá cả danh thắng và lịch sử văn hóa truyền thống cổ truyền tiêu biểu.
Địa chỉ:P. Tam Thanh, TP. Lạng Sơn, tỉnh Lạng Sơn
Giới thiệu Núi nàng Tô Thị Lạng Sơn
Khu di tích lịch sử bao gồm động Nhị Thanh, động Tam Thanh, thành Nhà Mạc và núi Vọng Phu. Bốn nét đẹp riêng phối kết hợp lại tạo thành một vẻ mềm mịn và mượt mà đặc điểm cho quần thể di tích lịch sử được ca ngợi là “đệ nhất bát cảnh” của Xứ Lạng.
Trên đỉnh núi Tô Thị (hay có cách gọi khác là núi Vọng Phu) có tảng đá bỗng nhiên giống hình người nữ giới bồng con nhìn về phương xa. Từ xưa, tảng đá hình người đã được gắn kèm với truyện cổ tích nàng Tô Thị bồng con chung thủy đứng chờ chồng đi đánh trận Phương Bắc. Chờ mãi chưa được, nàng đã hoá đá cùng con.
Thế cho nên nên người đời cũng gọi tảng đá là nàng Tô Thị. Tọa lạc trong quần thể danh lam thắng cảnh Nhị, Tam Thanh, truyền thuyết về nàng Tô Thị đã có lúc từng lấn sân vào tâm khảm của dân tộc Việt Nam. Thiên nhiên đã tạo nên biểu tượng người mẹ ôm con đứng chờ chồng trên đỉnh núi cao như một biểu tượng của lòng thuỷ chung son sắt của không ít người nữ giới Việt Nam.
Trải qua bao năm tháng, do tác động ảnh hưởng của thiên nhiên và con nguời, di tích lịch sử đó đã bị tiêu diệt. Tỉnh Lạng Sơn đã cho dựng lại như nguyên bản để gìn giữ một di tích lịch sử đã có lúc từng lấn sân vào cảm tình của không ít dân cư Việt Nam.
Tượng nàng Tô Thị ở quần thể di tích lịch sử – thắng cảnh Tam Thanh, thành phố biên ải Lạng Sơn là 1 trong các chủ đề cho nhiều ca khúc, bài thơ, cảm giác sáng tác của không ít người Việt Nam qua bao dòng đời, trong số đó có trường ca Hòn Vọng Phu bất hủ như một biểu tượng cho lòng chung thuỷ son sắt của không ít người nữ giới Việt Nam
Hóa tượng nàng tô thị Lạng Sơn
Thời Hậu Lê đời Dụ Tông năm Vĩnh Thịnh thứ 14 (1718) có ông Tán Lý quân vụ họ Tô từ kinh sư đi dẹp giặc đóng quân ở châu Hạ Lang, ông nạp đứa con gái xã Đồng Loan là Thị Đề làm thiếp. Năm 26 tuổi sinh được 1 đứa con gái đặt tên là Tô Thị Huệ người thông mẫn tháo vát lạ thường, nhan sắc tuyệt thế. Tới năm Lê Thuần Tông niên hiệu Long Đức đầu tuần (1733) thì đưa tiến vào làm cung phi, được sủng hạnh yêu thích rất chi là.
Được hơn năm, nàng phụng chỉ về quy ninh (thăm quê), trải qua xứ Khâu Lư, Lạng Sơn thì nghe tin vua Lê mất, nàng lên núi hướng vào kinh thành đứng mãi trông mà hóa đá. Sau dân chúng lập đền thờ ở chân núi Xuân Sơn xã Đồng Loan để phụng tự. Triều Lê phong nàng là Tô Thị Phúc Thần (theo thư tịch cổ Tỉnh Cao Bằng).
Tọa lạc trong quẩn thể di tịch động Tam Thanh thuộc phường Tam Thanh, thành phố Lạng Sơn có núi Tô Thị hay có cách gọi khác là núi Vọng Phu. Trên đỉnh núi có một khối đá bỗng nhiên hình một người nữ giới bồng con hướng nhìn về phương xa. Từ xưa tượng đá đó đã gắn kèm với truyền thuyết về một đứa con gái chung thuỷ đứng chờ chồng đi lính (?). Chờ mãi không cảm thấy chồng về, nàng và con đã hoá thành đá, từ đó dân cư gọi đấy là tượng Nàng Tô Thị.
Ca dao Việt Nam xưa khi nói tới Lạng Sơn có câu: Đồng Đăng có phố Kỳ Lừa Có Nàng Tô Thị, có chùa Tam Thanh.
Tuy nhiên, ngày 27/07/1991, tượng đá nàng Tô Thị đã bị sụp đổ, và có hai người bị tóm gọn vì ngờ vực phá tượng để nung vôi , bởi thế mà câu ca dao bị đọc chệch đi: Đồng Đăng có phố Kì Lừa Có Nàng Tô Thị, nó vừa nung vôi.
Sau đó, ông Trương Hoàng Phương, giảng viên Khoa Địa lý, trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, (khi đó đang học thạc sĩ tại thành phố Hà Nội) đang đi đến địa điểm xẩy ra sự cố để nghiên cứu lại sự việc.
Cuối cùng, các tác dụng nghiên cứu của ông đã cho thấy rằng tượng nàng Tô Thị bị sụp đổ là vì sự ăn mòn của bỗng nhiên (rõ ràng và cụ thể là hiện tượng karst) chứ chưa phải do phá hoại. Từ tác dụng đó cũng suy ra rằng hai nghi phạm bị tóm gọn trong vụ sập tượng đá thật sự là bị oan.
Hiện nay một tượng bằng xi măng đã được dựng lên tại vị trí đặt tượng đá cũ.
Thấm sâu cuộc sống tâm linh xứ Lạng
Bên cạnh núi Tô Thị là hệ thống núi Nhị – Tam Thanh, địa điểm có chùa Tam Thanh kèm theo câu ca dao của không ít dân cư xứ Lạng. Trong đợt được đứng thứ hạng chính thức đợt I về các di tích lịch sử, danh thắng toàn miền Bắc vào khoảng thời gian 1962, Bộ Văn hóa truyền thống cổ truyền thông tin lúc này đã đưa địa điểm núi Tam Thanh và núi nàng Tô Thị là 1 trong 62 thể loại cần bảo đảm.
Lần giở hồ sơ di tích lịch sử gần 60 năm trước đó đang rất được lưu giữ tại Kho lưu trữ bảo tàng Lạng Sơn, chúng tôi mới biết tượng đá vọng phu tọa lạc trên núi Tô Thị gắn sát cùng di tích lịch sử thành nhà Mạc với hệ thống tường thành quân sự được thành lập vào thế kỷ 16. Nay các tường thành đã được trùng tu, bao gồm hệ thống bậc thang làm mới, cứu việc tăng trưởng tận tượng đá vọng phu không thể khó khăn như thuở trước.
Cái thuở mà chàng Lê Thương chắc phải vạch từng cỏ cây, dò dẫm từng phiến đá để tìm hồn nhạc Hòn vọng phu: “Người đi ngoài vạn lý quan san/ Người đứng chờ trong bóng đơn độc/ Bên Man Khê còn tung gió bụi mịt mùng/ Bên Tiêu Tương còn thương hụt hẫng ngàn trùng…”.
Buổi chiều, gửi xe địa điểm quán nước trước cổng miếu Thần Nông tọa lạc ngay vách núi bên trên có tượng đá nàng Tô Thị, chúng tôi lên bậc cấp xuyên thẳng qua cổng thành nhà Mạc hướng tây bắc. Ngoài tấm bảng “Núi Tô Thị” ẩn phía sau lùm cây bên sườn núi bằng ximăng đã phai cũ, 1 tấm bảng “Địa điểm du lịch bản địa: Núi Tô Thị – Thành nhà Mạc” ra mắt ngắn gọn về địa điểm này.
Sau bức tường thành dày khoảng 1m tuổi đời gần năm thế kỷ là vườn đào rộng xanh mướt đã có dấu hiệu rục rịch điểm hoa. Ngay giữa khu di tích lịch sử cổ thành, vài giới trẻ bản địa đang đá bóng trên khoảng đất rộng, bằng phẳng từng là địa điểm đóng quân của nhà Mạc suốt mấy mươi năm. Men theo một chặng đường mòn bên sườn núi khoảng trăm mét, leo qua vài tảng đá, chúng tôi tới được tượng đá vọng phu.
Nhìn theo phía tượng vọng phu, đồng loạt cánh đồng làng Khòn Lèng dẫn ra trước mắt với các thửa ruộng mạ non, ngô, cam tiếp nối đuôi nhau trải dài tới dãy núi trùng điệp xa xa. Vài đồng rạ chuẩn bị vụ mới, mùi thơm khói đốt đồng thoang thoảng giữa tiết trời se lạnh. Mọi năm vào 16 tháng giêng, lễ hội Lồng Tồng làng Khòn Lèng đều được tổ chức lớn, cuốn hút quá nhiều du khách. Này là lễ hội đặc thù của không ít người Tày, 1 trong các thế giới sinh sống lâu năm tại làng Khòn Lèng, có cách gọi khác là hội xuống đồng.
Điều đặc điểm, ngoài các nghi thức đó đây là cúng cầu vụ mùa, xuống đồng cày ruộng, 1 phần quan trọng khác đó đây là lễ rước nàng Tô Thị từ sườn núi. Vị giám đốc kho lưu trữ bảo tàng đánh giá: “Biểu tượng bà Tô Thị ăn sâu vào văn hóa truyền thống cổ truyền như thế. Ngay cả miếu thờ Thần Nông của làng Khòn Lèng ở chân núi, dưới chân nàng Tô, mở màn chỉ là miếu bé dại thờ Thần Nông, sau này người ta trùng tu cũng để một góc dành riêng cho việc thờ bà ấy”.
Khói sương biên ải lãng đãng bóng chiều tà, bất chợt lữ khách kèm theo chúng tôi ngân nga câu hát: “Người không rời khỏi kiếp gian truân/ Người biến thành tượng đá ôm con…”. Dù đa số chúng ta chưa một lần được diện kiến tượng nàng Tô Thị chờ chồng tới hóa đá, nhưng lòng họ đã tràn trề xúc cảm với Hòn vọng phu của nhạc sĩ Lê Thương rồi.
Cảm phục nghĩa tình, hổ cũng hóa đá của nàng Tô Thị Lạng Sơn
Từ thành phố Hà Nội, nay chỉ ngồi hai giờ xe khách theo đường cao tốc đã đơn giản và dễ dàng tới TP Lạng Sơn. Thuê chiếc xe gắn máy ở trọng tâm thành phố, chỉ ở mức hơn mười phút sau, chúng mình đã đứng ngay ngã ba phố Tô Thị và phố Tam Thanh để được nhìn cảm thấy biểu tượng mẹ bồng con đã có khá nhiều từ ngàn năm thấm đẫm hồn ca từ Hòn vọng phu của nhạc sĩ Lê Thương.
Tiết thu trời đẹp, dáng người ôm con dẫn ra bên vách núi dựng đứng, phẳng lặng trên các căn nhà mái đỏ. “Hồi xưa khu người dân dưới vắng tênh, chưa phải nhiều như hiện giờ đâu. Lúc bé dại, bọn mình chiều chiều vẫn lên đá bóng trong khu thành nhà Mạc ở trên núi phía đằng sau lưng bà Tô Thị” – ông Nông Đức Kiên, giám đốc Kho lưu trữ bảo tàng tỉnh Lạng Sơn, kể.
Truyền thuyết về nàng Tô Thị đều tọa lạc lòng với những người dân con dân Lạng Sơn như ông Kiên. Có hai vk chồng nhà họ Tô, sinh được hai con một trai một gái. Lúc bố mẹ vắng nhà, anh nhặt đá ném chim, chẳng may trúng phải đầu em, máu ra lênh láng. Anh sợ quá trốn sang Trung Quốc. Năm 30 tuổi, chàng lần mò về quê và sinh cơ lập nghiệp tại Lạng Sơn, tiếp sau đó lấy vk là con một nhà buôn và sinh được 1 người con. Một hôm, chàng chải tóc cho vk, cảm thấy có vết sẹo trên đầu, hỏi chuyện thì mới có thể biết vk đó đây là em gái mình.
Biết rõ thực sự, người chồng rất khổ cực, nhưng vẫn cấm đoán vk biết. Nhân khi hoàng đế bắt lính, người chồng ra ứng mộ. Trước khi đi, người chồng dặn vk nếu sau ba năm mà dường như không cảm thấy về thì người vk cứ việc đi lấy chồng khác. Nói rồi, chàng đi biệt!
Người vk ở nhà chờ ba năm, không cảm thấy chồng về. Hàng ngày, nàng bồng con lên núi, mắt hướng vào chồng đi xa. Một hôm bỗng có một cơn lốc lớn, nàng vẫn bồng con đứng mãi không về. Lúc mọi cá nhân lên núi thì cảm thấy hai mẹ con đã hóa đá. Người ta cảm động gọi tượng đá ấy là nàng Tô Thị vọng phu. Và các ngày Lê Thương lên chơi miền biên ải, hồn chàng nhạc sĩ đã phải lòng với câu chuyện đầy xót xa này.
Kể tới đây, tưởng chuyện không thể, nhưng giọng ông Kiên lại liên tục sôi nổi: “Trong sách Di sản văn hóa truyền thống cổ truyền Lạng Sơn đánh dấu như thế. Nhưng dân Lạng Sơn còn kể thêm mấy chuyện khác nữa mà người xứ xa ít biết. Đây là, phía đằng sau tượng bà Tô Thị, chếch về hướng đỉnh núi còn sinh tồn phiến đá mang hình con hổ”.
Con hổ trong câu chuyện của không ít dân cư xứ Lạng xen kẽ vào truyền thuyết nàng Tô rằng: khi con hổ cảm thấy một người mẹ bồng con ra đứng địa điểm núi rừng vắng định vồ ăn thịt. “Nhưng chính tấm lòng chờ chồng son sắt của nàng Tô Thị đã cảm hóa cả loài vật ăn thịt hung tàn. Thành ra nó lại phủ phục tại đó để bảo đảm hai mẹ con, tiếp sau đó khi bà Tô Thị hóa đá thì hổ cũng hóa đá theo” – ông Kiên kể.
Hiện nay, phiến đá mang hình con hổ tọa lạc phục phía đằng sau tượng đá Tô Thị vẫn còn, nhưng đã được cỏ cây che chắn nên khuất 1 phần dáng hình. Tuy nhiên trong các bức hình được chụp từ lâu, chúng tôi đơn giản và dễ dàng nhìn cảm thấy biểu tượng cụ thể của một con hổ như dõi theo cùng hướng của tượng đá Tô Thị. Đây là hướng vào Bắc. Ông Kiên lý giải thêm: “Truyền thuyết chưa biết bắt đầu từ lúc nào, nhưng cụ thể là nói tới câu chuyện người vk chờ chồng đi chinh chiến canh giữ biên cương chủ quyền. Nên bà Tô Thị mới quay lại hướng biên giới phía Bắc”.
Chuyên Mục: Review Lạng Sơn
Nguồn Blog Review Du Lịch: https://bietthungoctrai.vn/ Núi nàng Tô Thị – To Thi Mountain
