Review Làng Đường Lâm – Làng Việt cổ ở đâu, ăn gì, có gì, đường đi từ A-Z 2022
Cổng làng Đường Lâm. (Tấm hình: Thanh Hà/TTXVN)
Chiếm dụng các trị giá văn hóa truyền thống cổ truyền độc lạ, phong cảnh, phong cách xây dựng tiêu biểu của vùng nông thôn đồng bằng trung du sông Hồng, làng cổ Đường Lâm, thị xã Sơn Tây (Thành Phố Hà Nội) luôn là địa điểm lôi kéo hầu như khách du lịch trong và ngoài nước tới tham quan điều tra.
Làng cổ Đường Lâm thuộc địa bàn huyện Sơn Tây, Thành Phố Hà Nội, cách thức giữa trung tâm thành phố chỉ tầm 44km. Đường Lâm là quê nhà đất của Ngô Quyền và Phùng Hưng nên người ta gọi là “đất hai vua.” Cho tới ngày nay, làng Đường Lâm vẫn lưu giữ được các nét đặc thù căn bản của một ngôi làng ở Bắc Bộ có cổng làng, cây đa, bến nước, sân đình,… với 956 khu nhà ở truyền thống cổ truyền.
Năm 2006, Đường Lâm biến thành làng cổ thứ nhất của cả nước được Nhà nước trao bằng Di tích lịch sử văn hóa truyền thống cổ truyền đất nước.
Trung bình mỗi năm, Làng cổ Đường Lâm lôi kéo 120.000-130.000 lượt khách tham quan, trong số đó có từ 6.000-7.000 lượt khách quốc tế.
Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân thị xã Sơn Tây, ông Lê Đại Thăng cho biết thêm thời hạn qua, công tác làm việc bảo tồn và phát huy trị giá di sản Làng cổ Đường Lâm luôn luôn được chú tâm quan trọng với việc bổ trợ, hỗ trợ tư vấn của các cấp chủ tịch và nhiều tổ chức nội địa, quốc tế. Di tích cũng đã phát huy trị giá một cách thức bền lâu, đúng với tiêu chuẩn mà Bộ Văn hóa truyền thống cổ truyền, Thể thao và Du lịch, Ủy ban nhân dân thành phố Thành Phố Hà Nội đã chỉ ra.
15 năm qua, Làng cổ Đường Lâm cũng nhận được hỗ trợ tư vấn, bổ trợ, hợp tác của các tổ chức nội địa, quốc tế, các nhà khoa học trong công tác làm việc bảo tồn và phát huy trị giá di tích lịch sử.
Đất cổ, người hùng, hồn thiêng sông núi
Thuận lợi về giao thông thủy bộ khiến mảnh đất nền Đường Lâm biến thành điểm cư trú lâu năm của các người Việt cổ thuộc văn hóa truyền thống cổ truyền Phùng Nguyên và Đông Sơn.
Chính là quê nhà đất của hai vị vua – Phùng Hưng (761-802), Ngô Quyền (808-944), cũng chính là mảnh đất nền sinh ra sứ thần Giang Văn Minh – một nhà ngoại giao văn tài thao lược loại giỏi vào cuối thế kỷ XVI, vào đầu thế kỷ XVII.
Ngay ở đây, trong một chương trình khai quật vào khoảng thời gian 1971, các nhà khảo cổ học đã tìm cảm thấy các di chỉ đồ đá thuộc thời Hùng Vương; còn các nhà đúng trình độ chuyên môn đều thẩm định: Đường Lâm là một làng cổ Việt Nam, vừa đẹp về phong cảnh lại vừa giàu về lịch sử văn hóa truyền thống cổ truyền. Thật hiếm có một ngôi làng Việt cổ nào lại có tương đối đầy đủ các di tích lịch sử văn hóa truyền thống cổ truyền phong cách xây dựng đại diện thay mặt cho nền văn minh châu thổ sông Hồng đã nâng tầm phát triển vài ngàn năm bùng cháy rực rỡ ảnh hưởng đến các mốc quan trọng của dân tộc như Đường Lâm.
Đợt thám sát tại Đường Lâm do Viện Việt Nam học (thuộc Đại học Quốc gia Thành Phố Hà Nội) và trường Đại học Nữ Chiêu Hòa (Nhật Bản) tổ chức đã những bước đầu Tóm lại Đường Lâm có thể là địa điểm cư trú của các người Việt Nam kỳ văn hóa truyền thống cổ truyền Phùng Nguyên (cách thức nay chừng 4.000 năm).
Sân nhà cổ trong Di tích làng cổ Đường Lâm. (Tấm hình: Thanh Hà/TTXVN)
Hơn nữa, làng cổ lại tọa lạc ngay giữa một khu di tích lịch sử với các địa điểm du lịch hấp dẫn như Đền Và, chùa Thầy, chùa Tây Phương, các khu phong cảnh Đồng Mô, Suối Hai, Đá Chông… Nhiều dự án công trình cổ cho tới lúc này vẫn giữ được các phong cách xây dựng cổ như đình, chùa.
[Giải quyết mâu thuẫn giữa bảo tồn và phát triển làng cổ Đường Lâm]
Diện tích tuy không lớn nhưng Đường Lâm ẩn chứa một quần thể di tích lịch sử được được đứng thứ hạng như Đền Phùng Hưng, Lăng Ngô Quyền, thánh địa thám hoa Giang Văn Minh, đình Mông Phụ, Chùa Mía. Dân làng Đường Lâm kể rằng, Chùa Mía là chính cung mà Chúa Trịnh đã thành lập cho cung phi Ngô Thị Ngọc Diệu.
Ngôi chùa tọa lạc trên một khu đất cao giữa làng với hồ nước nhỏ dại trước mặt và nhìn ra sông Hồng. Tương truyền tại con sông này, chúa Trịnh đi thuyền rồng, tuần thú xứ Đoài và gặp cô thôn nữ đẹp đẹp. Bà là người đã để lại ngôi chùa Mía đình đám với gần 300 tượng phật phật tuyệt vời nhất mang Color dân tộc Việt Nam. Chùa cũng được ca ngợi là một nhành hoa loại giỏi về nghệ thuật và thẩm mỹ tạo hình thế kỷ XVII.
Người Đường Lâm vẫn tự hào về truyền thống cổ truyền của mình, đã sinh ra 2 vị vương đế lẫy lừng là Phùng Hưng và Ngô Quyền, với các di tích lịch sử trị giá như rặng duối buộc voi, con Ngữa trên một ngàn năm, hồ tập trận của Ngô Quyền lúc còn bé…
Cũng tại ấp Cam Lâm vẫn còn tồn ở 1 ngôi miếu Sữa với nước giếng Chuông Sa có kết quả chữa mất sữa cho các bà mẹ đang nuôi con bú. Đặc biệt, dân cư Đường Lâm còn nói tới am Hai Bà Trưng tọa lạc dưới tán cây si và lim xanh tốt nhất quanh năm – địa điểm có dòng khí thiêng màu đất hồng đậm vẫn bốc lên đỉnh cây vào các chiều hè…
Nhưng vượt lên trên cục bộ, Đường Lâm còn lưu giữ tấm hình của một ngôi làng cổ Việt Nam với cổng làng, cây đa, giếng nước, ao sen. Những ngõ xóm, đường làng, mái ngói, tường đá ong và cách thức bố cục tổng quan các dự án công trình phong cách xây dựng trong một khoảng trống sinh họat thế gới, mang đậm truyền thống của một làng thuần nông và dấu ấn của một nền văn minh lúa nước.
Xã Đường Lâm gồm có 6 làng họp lại. Nhiều người biết đến nhất là làng Mông Phụ. Chính là làng rộng nhất trong số 6 làng của Đường Lâm. Vào làng Mông Phụ hầu hết bất kỳ người nào cũng lưu ý thứ nhất tới cổng và ngôi đình của làng. Cổng làng được thành lập trên trục đường chính đưa vào làng. Với bất kỳ một dân cư ở vùng thôn quê nào trên đất Việt thì cổng và đình làng là hai dự án công trình phong cách xây dựng đặc trung cho sự trù phú, an khang – thịnh vượng của làng.
Với người Đường Lâm cũng thế, hai dự án công trình đó được thành lập rất công phu và sang trọng và hoành tráng. Bốn cột của cổng làng được lựa chọn rất kỹ từ 4 thứ gỗ quý, đinh, lim, sến, táu. Phần giữ cho 4 cây cột này giữ vững tới ngày nay là các phiến đá tròn xanh lấy từ Đông Triều (Quảng Ninh). Phần tường được xây bằng đá ong, cửa của cổng làng là hai tấm gỗ lim.
Đình làng được thành lập ở ở chính giữa của làng, có một đặc biệt rất nổi trội đây là hai dãy dọc được thành lập theo kiểu sạp đình. Chính là kiểu phong cách xây dựng Việt – Mường đậm nét nhất còn được lưu giữ lại, dẫn chứng cho sự giao thoa hài hòa của hai nền văn hóa truyền thống cổ truyền bạn bè từ cách thức đây mấy trăm năm. Những cây cột đình chủ đạo được làm bằng gỗ lim, gỗ táu vừa một vòng tay người lớn ôm qua thời hạn đã làm nên đen bóng.
Làng Việt cổ đá ong
Vẻ mềm mịn và mượt mà dễ nhận cảm thấy nhất ở Đường Lâm là các khu nhà ở được thành lập bằng các nguyên vật liệu nổi trội: đá ong. Đông đảo ở cục bộ các dự án công trình phong cách xây dựng gắn kèm với cuộc sống của các dân cư Đường Lâm đều có sự hiện hữu của đá ong, bùn ao.
Ngõ nhỏ dại ở Đường Lâm. (Tấm hình: Anh Tuấn/TTXVN)
Bùn ao ở Đường Lâm cũng có các đặc tính rất lạ, loại bùn này sau lúc lấy từ dưới ao lên, qua bàn tay nhào nặn của con người bỗng biến thành một thứ nguyên vật liệu áp dụng xây nhà, xây nhà bếp… rất đắc dụng. Nhiều hộ dân đã áp dụng thứ nguyên vật liệu này cả vài chục năm mà vẫn không biến thành mưa nắng làm hỏng. Ở ở kề bên bùn ao thì đá ong là một thứ nguyên vật liệu đã không còn thiếu, nhất là trong các dự án công trình quan trọng trong cuộc sống.
Có khả năng nhận cảm thấy vai trò chủ yếu chi tiết nhất của đá ong ở tường nhà, cổng, giếng, tường đình… Đá ong ở Mông Phụ có ở mọi địa điểm, từ ruộng đồng, ao vườn, đá ong tọa lạc sâu sâu dưới lòng đất. Đá ong là loại đất sỏi, lúc còn ở trong sâu dưới lòng đất thường mềm, nhưng sau lúc được lấy lên, càng để dãi dầu nắng mưa, càng rắn chắc, có độ bền cao. Đá ong được đào lên xây nhà ở Đường Lâm thường cắt theo kích thước mỗi viên là 40 x 24 x 18cm.
Vẻ đẹp của các viên đá ong được không thay đổi mặt phẳng thô nhám chất lên xây nhà, xây nhà bếp. Dọc đường làng, các dãy tường nhà, tường rào thẳng tắp, sẫm mầu nâu mật, đã hình thành vẻ đẹp riêng ở làng cổ Đường Lâm.
Những khu nhà ở cổ ở Mông Phụ cũng chính là các dự án công trình phong cách xây dựng rất độc lạ. Chúng được dựng lên từ sự phối kết hợp hài hòa giữa gỗ và đá ong. Phần mái được lợp bằng ngói mũi. Phần tường của các khu nhà ở chắc như đinh đóng cột và độc lạ nhất. Mặt phẳng thô nhám của đá ong chưa được trát kín.
Đã vài trăm năm tuổi nhưng các bức tường đó vẫn trơ gan cùng tuế nguyệt và tạo ra một vẻ đẹp nhuốm màu thời hạn rất chi là rực rỡ. Sống trong các khu nhà ở được xây bằng đá ong rất dễ chịu và thoải mái, thoải mái và dễ chịu, tường nhà không biến thành lúc nào cũng ẩm ướt, mùa sự nắng nóng thì thoáng mát bởi đá ong là thứ chất liệu có cấu trúc rỗng, có năng lực trao đổi không khí.
Điểm gây chú ý của Đường Lâm là các khu nhà ở cổ. Trong làng hiện có đến 956 khu nhà ở cổ, triệu tập nhiều nhất ở các thôn Đông Sàng, Mông Phụ và Cam Thịnh. Nhiều khu nhà ở được khẳng định thành lập từ các năm 1649, 1703, 1850…
Những khu nhà ở cổ tọa lạc ẩn mình và phủ màu rêu phong trên mặt các viên ngói mũi ri, tạo ra hình thù võng lưng, nối liền với nhà sàn, vườn, nhà bếp, nhà ngang, giếng nước…Những khu nhà ở có cổng, tường rào xung quanh nhà xây bằng đá ong theo lối xưa bằng đất đá, bã trầu, bùn để có thể tạo chất dính vào.
Nhà cổ chủ đạo dựng được làm bằng gỗ mít và gỗ lim với các nét chạm trổ tinh xảo. Nhà thường có 5 gian, hai chái. Gian giữa để thờ, bày diễn trang trí cửa võng, có bàn và ghế, sập gụ, các nét chạm trổ vẫn được không thay đổi với các tích cảnh quan biểu thị nền nếp của các cụ xa xưa.
Ngoài vườn vẫn có cái giếng đá ong cổ, nước giếng rất trong có thể dùng sinh hoạt hằng ngày. Du khách bị hấp dẫn bởi các con đường gạch lát thật sạch sẽ và cảm thấy sự ấm áp, bình yên của con người ở đây khi đi giữa các bức tường đá ong có gold color sậm, giếng nước, sân đình, ruộng nước, các ngôi chùa uy nghi.
Giá trị nữa của Đường Lâm chính là ở cách thức đầu tư và quy hoạch khoảng trống. Làng Mông Phụ được đặt trên một quả đồi thấp. Đỉnh đồi là ngôi đình lớn với sân rộng như một trung tâm vui chơi quảng trường, từ đó tỏa ra các hướng về phía xóm. Làng được đầu tư và quy hoạch theo lối lan tỏa từ điểm nóng là đình làng. Sân đình chính là một ngã sáu tỏa ra các con đường dẫn tới mọi ngõ ngách của làng.
Không gian nhà bếp truyền thống cổ truyền ở Đường Lâm. (Tấm hình: Thanh Hà/TTXVN)
Điều nổi trội là dù đi hay tới và ban đầu từ xóm nào, không ai phải quay lưng với hướng chính của mình. Những khu nhà ở trong làng đều được kết cấu theo kiểu nội tự, ngoại khách, sân nhà thấp hơn mặt đường, vào các ngày mưa, nước từ ngoài dồn vào trong sân (tụ thủy sinh tài) rồi mới chảy thoát ra đường cống.
Theo dân cư ở đây, điểm nổi bất gây chú ý nữa là để đề phòng ăn cắp cướp, các đường ngõ trong làng đều là ngõ cụt, trong lúc ấy từ mỗi khu nhà ở đều có cửa kín đáo và đường tắt ra sân đình để khi làng có việc, trai tráng khỏe mạnh trong làng có thể nhanh gọn có mặt theo lệnh điều động.
Do khai phá tốt nhất độ dốc, lại không có nhiều nghề phụ nên đường ngõ ở Đường Lâm rất thật sạch sẽ phong quang. Lau chùi thông thường là nhược điểm lớn của các làng cổ, nhưng ở Đường Lâm lau chùi rất chất lượng.
Giai thoại kể rằng: Đình Mông phụ đặt trên đầu một con rồng mà giếng làng là hai mắt, sân đình đào thấp hơn nếu như với mặt bằng bao quanh, có vẻ như thể một nghịch lý nếu như với phong cách xây dựng hiện đại, song thực chất này lại là một dụng ý của các người xưa. Khi mưa xuống, nước từ ba phía ào ạt đổ dồn vào (Nước chảy chỗ trũng), phải chăng đây là một khát vọng về một cuộc sống ấm no! Sau đó nước từ từ thoát ra theo hai cống nhỏ dại dọc theo nách đình (Chống thủy lôi tâm), từ xa nhìn lại, trong mưa hai rãnh nước vẽ nên hai râu rồng vừa thật lại vừa ảo, quả thật là một phát minh hết sức lãng mạn của các phong cách xây dựng sư cổ.
Nếu người Hội An tự hào về phố cổ, người Thành Phố Hà Nội hãnh diện với 36 phố phường thì người Đường Lâm cũng có thể tự hào không hề thua kém về các khu nhà ở đá ong và làng cổ Đường Lâm luôn là một địa điểm nhiều khách du lịch mọi khi họ tới Sơn Tây – địa điểm đã đi vào thơ của Quang Dũng – Xứ Đoài mây trắng, làm ngẩn ngơ bao khách du lịch.
Với một ngày tham gia trải nghiệm tại làng cổ Đường Lâm, khách du lịch có thể chiêm ngưỡng và cảm thấy hệ thống di tích lịch sử, nhà cổ, đường làng, cổng cổ… vẫn giữ được gần như là nguyên vẹn của một ngôi làng truyền thống cổ truyền Phía bắc, khiến Đường Lâm y như một kho lưu trữ bảo tàng sống.
Du khách được thỏa mãn phần nào khi đắm mình trong khoảng trống trong lành, tĩnh lặng và thưởng thức các món ẩm thực ăn uống đậm chất quê như gà mía, tương, chè lam, các loại bánh kẹo truyền thống cổ truyền./.
(Vietnam+)
Chuyên Mục: Review Quảng Ngãi
Nguồn Blog Review Du Lịch: https://bietthungoctrai.vn/ Đường Lâm – Làng Việt cổ thứ nhất được được đứng thứ hạng di tích lịch sử đất nước | Điểm đến lựa chọn
